با گذشت بيش از يک ماه از آغاز حمله صهيونيست وار رژيم آل سعود به مردم يمن، تاکنون راه حل هاي سياسي براي پايان اين وحشي گري، نتيجه‌اي در برنداشته است. سوال اساسي اينجاست که آيا طرح چهار ماده‌اي دولت جمهوري اسلامي ايران نيز به مانند طرح‌هاي ديگر کشورهاي مدعي حقوق بشر و سازمان‌هاي بين المللي صرفا طرحي بر روي کاغذ است يا اينکه مي توان به عملياتي شدن آن اميدوار بود.
به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، يمن را از زمان قدرت گرفتن رژيم آل سعود در عربستان، در تقسيمي استعمارگرايانه، حياط خلوت و حوزه نفوذ و سيطره عربستان ناميده اند. حياط خلوتي که هميشه براي پادشاهان سعودي امن و بي دردسر نبوده است. وجود طوائف، مذاهب و انديشه هاي مختلف در يمن واقعيتي است که مانند هم مرزي آنها با عربستان غير قابل انکار است. يکي از اين گروه‌ها که عربستان هيچگاه نتوانسته است حضورش را در حوزه‌ي نفوذ خود تحمل کند، شيعيان انصارالله مي باشند. گروهي که هيچگاه سلطه‌ي عربستان را بر سرزمين خود نپذيرفته است.
در اين بين عربستان نيز براي حذف اين گروه و گروه هاي مشابه آن از معادلات يمن از هيچ تلاشي کوتاهي نکرده است. از راهکارهاي سياسي صرف تا گزينه هاي نظامي و...؛ همه به نوعي در کارنامه ي تعاملات بين اين دو مشاهده مي شود. با توجه به قدرت سياسي طرفداران رژيم آل سعود در يمن، انصارالله هميشه در حال پيکار در عرصه ي سياسي براي بقا و حفظ حق مردم يمن بوده است. شروع اعتراضات مردمي انصارالله در يمن که منجر به محدود شدن دولت عبد ربه منصور هادي و در انتها سقوط آن شد نيز ريشه در يکي از طرح هاي سياسي در جريان براي ضربه زدن به انصارالله بود.
دولت منصور هادي در اقدامي هماهنگ با رژيم آل سعود طرحي را موسوم به طرح قانون فدرال يمن در دست تصويب و اجرا داشت که در آن استان صعده؛ خواستگاه انصارالله، بخشي از منطقه ي خودمختار ازال به شمار مي آمد. در اين تقسيمات، راه دريا بر روي انصارالله بسته و دسترسي آنان به مناطق مهم اقتصادي و حوزه هاي نفتي قطع ميشد. دولت يمن با اين طرح و تغييرات جغرافيايي محاصره‌ي سياسي اين جنش را کامل مي کرد. در پي اين طرح مردم يمن به حمايت از انصارالله و به دستور عبدالملک بدرالدين الحوثي، رهبر اين گروه اعتراضات مسالمت آميزي را عليه دولت يمن آغاز کردند که رفته رفته دامنه‌ي اعتراضات بالا گرفت و منجر به سقوط دولت عبد ربه منصور هادي شد. سقوط دولت منصور هادي بهانه اي شد تا عربستان که خطر را در نزديکي خود احساس مي کرد با بهانه هاي واهي از جمله دفاع از حرمين شريفين و بازگرداندن قدرت به دولت يمن و... عمليات نظامي خود را بر ضد مردم يمن آغاز کند.
تلاش‌ها در مسير صلح
تا کنون تلاش‌هاي ديپلماتيک براي توقف عمليات رژيم سعودي بي نتيجه مانده است. از جمله‌ي اين تلاش‌ها مي‌توان به طرح فرستاده‌ي ويژه سازمان ملل، جمال بن عمر، قبل از استعفايش اشاره کرد. در طرح مذکور پارلمان يمن که اکثريت اعضايش از حزب سياسي علي عبداله صالح مي باشد بر سر کار مي‌ماند. همچنين شوراي انتقال مردمي تشکيل شده و به موازات پارلمان کار اداره‌ي يمن را تا برگزاري انتخابات بعدي بر عهده مي‌گرفت و پارلمان و شوراي انتقال مردمي در کنار يکديگر شوراي ملي را تشکيل داده و کشور را اداره مي‌کردند. اين طرح را مي‌توان جدي‌ترين طرح در بحران يمن دانست. البته تلاش‌هاي جمال بن عمر و برخي گروه‌هاي يمني براي رسيدن به توافق در قالب اين طرح به شکست انجاميد و اين طرح نيز به نتيجه نرسيد. بعد از به نتيجه نرسيدن اين طرح و عمليات عربستان موسوم به طوفان قاطعيت، جمهوري اسلامي ايران طرحي را در 4 ماده براي پايان تجاوز عربستان و خروج يمن از بحران سياسي ارائه داد. در اين طرح:
1-برقراري آتش بس و توقف سريع همه حملات نظامي خارجي؛
2- ارسال فوري و بدون وقفه کمکهاي انسان دوستانه و پزشکي براي مردم يمن؛
3- از سرگيري گفتگوهاي ملي يمن تحت حمايت مردم يمن و با مشارکت نمايندگان همه‌ي احزاب سياسي و گروه‌هاي اجتماعي اين کشور؛
4 – تشکيل دولت وحدت ملي يمن،
مورد تاکيد قرار گرفته است.
آنچه در نظر نخست به چشم مي آيد کلي بودن اين طرح و فقدان سازوکار مناسب و عملياتي براي اجراي بندهاي چهارگانه‌ي آن است. در ادامه سعي خواهيم کرد تا بندهاي اين طرح را به صورت جداگانه مورد بررسي قرار دهيم.
آتش بس در کنار جنگ افروزي رياض
اراده‌ي سياسي عربستان سعودي براي آتش بس نه به اين دليل که در مسائل داخلي يمن دخالت مي کند و نه به دليل آنکه حامي اصلي گروه‌هاي تکفيري و القاعده در يمن است، بلکه به اين دليل که در حمله به يمن، طرف متخاصم است بسيار مهم و ضروري به نظر مي‌رسد.
آتش بس آن هم به قيد فوري که در طرح ايران ذکر شده، بيش از هر چيز نيازمند اراده‌ي طرفين درگير به اجراي آتش بس است. آنچه تاکنون از طرف سعودي ديده شده است، هيچ شباهتي به آتش بس ندارد. بيش از يک هفته از اعلام رسمي پايان تجاوز هوايي به يمن مي‌گذرد و همچنان جنگنده‌هاي سعودي آسمان يمن را در اختيار دارند و اهداف خود بر روي زمين را مورد حمله قرار مي دهند. در کنار اين موضوع، روز به روز به حجم نيروهاي ارتش عربستان در مرز با يمن افزوده مي‌شود و مقامات سعودي از قريب الوقوع بودن حمله‌ي زميني به خاک يمن خبر مي دهند.
در کنار اين موضوعات بايد حمايت تسليحاتي و همه جانبه‌ي سعودي ها از نيروهاي القاعده و طرفداران منصور هادي، رئيس جمهور مستعفي يمن، را که در حال جنگ با نيروهاي ارتش يمن، انصارالله و کميته‌هاي مردمي در داخل خاک يمن هستند را نيز افزود. در طرف ديگر مردم يمن و نيروهاي انصارالله نيز عربستان را مسئول کشتار مردم بي دفاع يمن مي‌دانند و براي خود حق دفاع مشروع قائلند. از طرفي نيز اين تهاجم به کينه‌ي ديرينه‌ي بين مردم يمن و رژيم سعودي که ريشه در اشغال سه استان اين کشور توسط سعودي‌ها دارد، افزوده است.
در همين راستا بعيد به نظر مي‌رسد دوطرف درگير را بتوان با شرايط موجود راضي به ايجاد آتش بس نمود. و حتي اگر انصارالله براي توقف کشتار مردم به آتش بس راضي شود، بعيد به نظر مي رسد عربستان راضي شود تا عمليات نظامي خود را بدون دستيابي به اهداف اوليه خاتمه بخشد چرا که توقف عمليات در اين هنگام به معناي اعتراف عربستان به شکست در مقابل مردم يمن خواهد بود.
در هم شکستن مقاومت با محاصره
يکي از اهداف عربستان از حمله‌ي نظامي را مي‌توان در هم شکستن مقاومت مردم يمن و عدم حمايت آنان از انصارالله دانست. عربستان با در اختيار گرفتن آسمان يمن و محاصره‌ي اين کشور از طريق دريا با کمک قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي، سعي در؛ در مضيقه قرار دادن مردم يمن و بحراني نمودن فضا در اين کشور دارد. با کمبود مواد غذايي و مايحتاج در داخل انصارالله مجبور به قبول شروط عربستان براي آتش بس خواهد بود. اين طرحي است که عربستان در صدد اجراي آن است. با اين وجود نبايد توقع داشت که عربستان و نيروهاي ائتلاف به ظاهر عربي، به راحتي اجازه ي رسيدن کمک هاي بشر دوستانه به مردم يمن را بدهند. از همين رو است که تا کنون عربستان 2 بار پرواز هواپيماي ايراني در آسمان يمن را با اخطار جنگنده‌هاي خود مجبور به بازگشت کرده اند و چندي پيش در پاسخ به هواپيماي ايراني حامل کمکهاي مردمي براي مردم يمن که قصد فرود در فرودگاه صنعا را داشته، برج کنترل و باند فرود را مورد هدف قرار داده تا از فرود اين هواپيما جلوگيري کنند.
مذاکرات صلح داخلي با کشورهاي خارجي
اما راجع به از سرگيري گفتگوهاي احزاب و گروه‌هاي مختلف يمني، بايد خاطر نشان کرد که اوضاع اکنون يمن نتيجه‌ي به شکست رسيدن گفتگوهاي همين گروه‌ها است. تجربه نشان داده است که بعضي گروه‌هاي يمني نه در راستاي اهداف مردم يمن بلکه در راستاي تحقق اهداف برخي کشورهاي منطقه حرکت مي‌کنند. به همين دليل است که درباره‌ي شکل گيري گفتگوها بايد نظر ديگر کشورهاي مداخله گر در اوضاع يمن را نيز جويا شد. اظهار نظرها و موضع گيري هاي انجام شده در اين موضوع، شکي باقي نمي گذارد که احتمال از سر گيري مذاکرات و به نتيجه رسيدن آن بسيار بعيد است. به عنوان دليلي بر اين مدعا به برخي از اين موضع گيري ها اشاره مي کنيم. دولت مصر چندي پيش به طور رسمي اعلام کرد که درهاي مذاکره به روي افرادي که وابسته به جنبش انصارالله يا علي عبدالله صالح باشند، بسته است.
عبداللطيف الزياني، دبير کل شوراي همکاري خليج فارس نيز گفته بود که حوثي ها براي اينکه بتوانند در گفتگوهاي ملي يمن شرکت کنند بايد سلاح خود را زمين بگذارند و از نهادهاي دولتي خارج شوند و فضاي امني را فراهم کنند تا دولت مشروع يمن (عبد ربه منصور هادي) بتواند به فعاليت هاي قانوني خود ادامه دهد. از طرف ديگر رهبر جنبش انصارالله نيز چندي پيش دخالت عربستان و متحدانش در گفتگوهاي داخلي را عامل شکست اين گقتگوها اعلام کرده بود. اين در حالي است که در گفتگوهاي پيشين نيز انصارالله اعلام کرده بود که حاضر است با تمامي گروه هاي سياسي تعامل کند و قصد منزوي کردن هيچ گروهي را ندارد.
تشکيل دولت وحدت ملي
اکثر کارشناسان منطقه بر اين باور اند که راهکار بحران سياسي يمن، تشکيل دولت وحدت ملي است. اما با توجه به شرايط کنوني، تشکيل دولت وحدت ملي با حضور گروه هاي مختلف يمني کاري بسيار دشوار به نظر مي رسد.
درگيري هاي داخلي در برخي استان ها و تجاوز آشکار عربستان و متحدان منطقه اي آن موجي از نابساماني را براي يمن و مردم آن به وجود آورده است و شکلي که در اين فضاي بي ثبات، اقدامي سياسي مشکل به نظر مي رسد. در همين حال عربستا سعودي با حمايت از عبد ربه منصور هادي، اجازه‌ي تشکيل دولت در خاک عربستان را داده است تا با اين کار فشار بيشتري را متحمل جنبش انصارالله و مردم يمن سازد. ديگر کشورهاي عربي منطقه نيز تلويحا از طرح شوراي همکاري خليج فارس حمايت کرده اند که در آن انصارالله بايد سلاح خود را زمين گذاشته و مقاومت را ترک کند و دولت منصور هادي نيز به قدرت باز گردد. تلاش هاي عربستان براي فشار بيشتر بر مردم يمن محدود به اقدامات منطقه اي نبوده است و چندي پيش قطعنامه ي شوراي امنيت نيز از طرح پيشنهادي مذکور حمايت کرد.
با اين حال آنچه در يمن در حال وقوع است، پيروزي و پيشروي جنبش انصارالله و کميته هاي مردمي و ارتش يمن بر ضد مواضع نيروهاي تکفيري و القاعده مي باشد. به تحقيق تشکيل دولت وحدت ملي نيازمند ثبات سياسي در کشور يمن است که اين ثبات جز با ختم درگيري هاي داخلي و استقرار نيروهاي ارتش و تسلط مردم يمن بر کشور خود بدست نمي‌آيد. از اين رو اقدام جنبش انصارالله در حمايت از نيروهاي ارتش يمن در درگيري بر ضد تروريست‌هاي القاعده، جدي ترين اقدام صورت گرفته براي تشکيل دولت وحدت ملي مي باشد.
نتيجه گيري
موضع دولت روحاني و وزارت خارجه در قبال موضوع يمن، موضعي صحيح و در راستاي حفظ استقلال و تماميت ارضي کشور يمن است. توجه دولت به حل موضع از طريق تلاش‌هاي ديپلماتيک نيز امري قابل تحسين است. اما بايد توجه داشت که پيشنهاد طرحي به سادگي طرح 4 ماده اي بيشتر جنبه ي رفع تکليف دارد تا اقدامي جدي در مسير حل بحران. قطعا بحران يمن نياز به طرحي با ابعاد گسترده‌تر و راهکارهاي عملي تر دارد تا بتواند به عنوان نقشه ي راهي براي خروج يمن از بحران مورد توجه قرار بگيرد. با توجه به مواضع اتخاذ شده در قبال طرح 4 ماده‌اي، به نظر مي‌رسد اين طرح نمي‌تواند طرفين درگير را به نقاط مشترک چنداني برساند. در همين راستا رياض ياسين وزير خارجه دولت مستعفي منصور هادي در گفتگو با العربيه طرح ايران را دليلي بر دخالت ايران در يمن دانست و راجح بادي سخنگوي دولت منصور هادي نيز اعلام کرد که طرح ايران را نمي پذيرند. با توجه به اين موضع و کارنامه‌ي عملکرد گروه‌هاي مختلف در يمن، به نظر مي‌رسد اين گروه‌هاي يمني هستند که بايد اختلاف‌هاي خود را براي حفظ استقلال و تماميت ارضي کشور کنار گذاشته و تلاش خود را معطوف به حل بحران سياسي کشور سازند.